««تویسرکان» از مناطق زیبا و خوش آب و هوای ایران است. در صورت توجه نه چندان ویژه هم می تواند در جذب گردشگران داخلی و خارجی مؤثر باشد. تویسرکان شهری است غرق در جنگلهای دست کاشت گردو و گردوی آن به لحاظ مرغوبیت در جهان بی همتاست. علاوه بر موقعیت ممتاز محلی، جاذبه های تاریخی و مذهبی منحصر به فرد دارد که می تواند همه ساله صدهاهزار مسافر و مهمان را جذب کند. آرامگاه سید رضی آرتیمانی، آرامگاه حضرت حیقوق نبی (ع)، امامزاده شاه زید (از فرزندان امام چهارم (ع))، مقبره ابوالمحجن ثقفی (معروف به کمر بسته) از سرداران معروف اسلام، از جمله اماکن زیارتی تویسرکان است که هر سال هزاران زایر را پذیر است. بازار تویسرکان با معماری سنتی و قدمتی پانصدساله از نقاط دیدنی شهربه شمار می رود. میهمانانی که به تویسرکان می آیند می توانند از مدرسه شیخ علیخانی (مدرسه شاه عباسی) که در زمان صفویه ساخته شده است (و در حال حاضر حوزه علمیه شهر است) دیدن کنند. از آثار طبیعی شهر می توان به درخت های چنار منحصر به فرد «سرکان» در ??کیلومتری تویسرکان اشاره کرد که می توان گفت در دنیا بی نظیر است. برای نمونه در محوطه مسجد «باغوار» شهر یک درخت چنار قطور است که گفته می شود، قطور ترین و مرتفع ترین چنار در آن منطقه و شاید در دنیاست که هنوز باعظمت خاصی ایستاده است و با طراوت است و می گویند ????سال عمر دارد. متأسفانه به آثار تاریخی و باستانی تویسرکان بی توجهی شده است. بویژه به آرامگاه رضی الدین آرتیمانی که نیاز به توجه جدی و بازسازی دارد. در حال حاضر راه مناسبی برای رسیدن به آرامگاه که در دامنه کوه قرار دارد، نیست و محوطه اطراف آرامگاه ویرانه یی بیش نیست. در حقیقت، رضی الدین آرتیمانی که مقام رفیع در شعر و ادب و عرفان ایران دارد و ساقینامه اش یک مناجات عرفانی است در دامنه این کوه غریبانه خفته است.
تویسرکان در جنوب کوه الوند و شهر همدان واقع شده، وسعت آن یک هزار و 48 کیلومتر مربع و ارتفاع آن از سطح دریا یک هزار و 748 متر است و بیش از 120 هزار نفر جمعیت دارد.
این شهر به خاطر تعدد و بزرگی درخت‌های گردوی‌اش بسیار معروف است. آب و هوای شهر، معتدل کوهستانی است و به همین علت در ایام نوروز هوا در آن کمی‌سرد است اما در اردیبهشت و خرداد هوا عالی است. پس از وارد شدن در قسمت شمال شهر‌ارتفاعات زیبای کلاه قاضی، شاه نشین بزرگ، یخچال صاحب الزمان و قزل ارسلان دیده می‌شوند.
در شهر که قدم می‌زنی با دیدن تنه سبز درختانی که نه از باد و باران که از آجر و سیمان در امان مانده‌اند، احساس آرامش می کنی .
مردم شهر به لهجه‌ها و زبان‌های مختلف لکی، لری، کردی و ترکی صحبت می‌کنند.
این شهر بر روی ویرانه‌های شهر قدیمی رود لاور (روز آور) که بر اثر حمله مغول ویران شده، ساخته شده است.
در واقع پس از ویرانی رود آور، از ادغام دو روستای توی و سرکان، تویسرکان به وجود آمده است.
«حمدالله مستوفی» در کتاب معروف نزهة القلوب می‌گوید: «رود آور ولایتی است در همدان و قصبات مشکلان، توی و سرکان با هفتاد موضع دیگر بدان تعلق دارد.
بناهای دیدنی که پس از ورود به شهر آنها را می بینیم عبارتند:
1. مقبره حیقوق نبی، از انبیا بنی اسرائیل که بین سال‌های 600 الی 650 قبل از میلاد زندگی می‌کرده و معاصر دانیال نبی و از جمله یهودیانی بوده که در اسارت کلدانیان به این منطقه تبعید شده است، در تو یسرکان قرار دارد.ساختمان این مقبره قبل از استیلای اعراب بنا شده و در زمان سلاطین عرب یک قسمت از طبقه فوقانی آن که خراب شده، مرمت شد ولی مجددا خراب شد تا این که 80 سال پیش توسط عده‌ای از خیرخواهان شهر تعمیر شده است.
2.مدرسه شیخ علی خانی، مدرسه علمیه تویسرکان که از بناهای قدیمی‌است و در زمان شیخ الملوک زنگنه از وزرای سلاطین صفویه ساخته شده است.
3. مقبره زیبا و با شکوه میررضی الدین آرتیمانی، شاعر معروف دوران صفوی که در زمان شاه عباس قاضی صاحب دیوان بود، ساقینامه وی بسیار مشهور است که با این مطلع معروف شروع می‌شود و همین بیت‌ها نیز بر سر قبرش نگاشته شده.
الهی به مستان میخانه‌ات به عقل آفرینان دیوانه‌ات
الهی به آنان که در توگم‌اند نهان از دل و دیده مردم‌اند
که خاکم گل از آب انگور کن سراپای من آتش طور کن
مقبره رضی الدین آرتیمانی در دره بسیار باصفای سرکان که‌خرم رود نیز از کنار آن می‌گذرد واقع شده است.
خانه صحبت الله مرادی دیگر جاذبه گردشگری منطقه است.
صحبت الله مرادی یکی از افراد بنام و اهل مطالعه و تحقیق تویسرکان است.
از او می‌خواهیم درباره مراسم سمنو پزان که تا چند روز دیگر شروع می‌شود برایمان بگوید.
او می‌گوید: «پس از سیزده بدر همه می‌دانند که باید خود را برای مراسم سمنو پزان آماده کنند. زن‌ها گندم‌ها را بر ظرف مخصوص می‌ریزند تا مدت روییدن و سبز شدن آن سپری و آماده برای کوبیدن شود. بزرگ محله، زنان و دختران را برای کوبیدن سبزه بهاره «سنتی»، خبردار می‌کند و در حیاط بزرگ جمع می‌شوند.
دخترها دسته جمعی می‌خوانند:
«سمن پزن لیلی دوس دس خوواریش خیلی»
بعد از آن که دیگ‌ها و ظرف‌ها از آب سبزه صاف شده پر شد به پاتیل بزرگی که روی اجاق نصب شده بود، منتقل می‌شود.
مرادی می‌گوید: «زنان در تمام این مراسم با وضو شرکت می‌کنند. »
پس از آماده شدن همه چیز، زنی که سردمدار است با فرستادن صلوات، اجاق‌ها را روشن می‌کند.
در این مراسم تنقلات فصل در سینی‌های بزرگی برای گردانندگان مراسم به رسم خسته نباشید آورده می‌شود.
سپس با پاروهای چوبی بلند و سیخ‌هایی که انتهای آن پهن است، هر کس نیتی می‌کند و پاتیل را به هم می‌زند. مردم معتقد هستند که در این شب فاطمه دختر پیامبر اسلام به آن جا می‌آید.
پس از پخته شدن و سرد شدن سمنو، نوبت به تقسیم آن می‌رسد. مسئولین مراسم با ابزاری به نام «آب گردان» کفگیرهای بزرگ سمنو را میان دیگ‌ها و قابلمه‌های بزرگ مطابق سهم شرکت کنندگان تقسیم می‌کنند.
صحبت الله مرادی در پایان می‌گوید: «دریغ و درد که این مراسم با صفا و پر مهر و محبت که باعث اتحاد و همدلی مردم می‌شد روز بروز کم‌رنگ‌تر می‌شود و نه مردم و نه مسئولین توجه جدی به برگزاری آن همچون بسیاری از مراسم دیگر نمی‌کنند.
از شهر که خارج می‌شویم در امتداد غرب به طرف جاده اسدآباد می رویم. در این میان پس از گذشتن از باغ‌های بسیار زیبایی که به تازگی به شکوفه نشسته‌اند به سمت قله خان گرمرز حرکت می‌کنیم.
ابتدا باید کمی پیاده رفت تا به دامنه‌های آن رسید. پس از آن شیب تند می‌شود. پس از دو ساعت راهپیمایی به قله زیبای کوه می‌رسیم که در فصل بهار پر از آلاله‌های وحشی است.
قله خان گرمرز محوطه بسیار بزرگ تختی است . زبان شناسان ریشه کلمه خان گرمرز را اورمزد یا جایی که اهورا مزدا فرود می‌آید می‌دانند.
گرچه اهالی محل حکایتی بسیار شنیدنی نیز درباره این کوه دارند،آنها می گویند:
بنا بر رسمی قدیمی، هر دختری که ازدواج می‌کند در شب زفاف باید به پیش خان روستا برود، تا اینکه یکی از اهالی روستا در اقدامی‌شجاعانه، دختر مورد علاقه‌اش را بر می‌دارد و فرار کرده و در این کوه پنهان می‌شود. در زبان ترکی خان گرمرز یعنی جایی که خان نمی‌بیند.
پناهگاه شکار ممنوع خان گرمز، منطقه ای است با اکوسیستم کوهستانی، که نام خود را از کوهی به همین نام گرفته است و محدوده ای قله مخروطی شکل خان گرمز، با چشم اندازی زیبا و ارتفاع ???? متر از سطح دریا، در ?? کیلومتری غرب تویسرکان و جنوب غربی رشته کوه الوند و شرق دشت اسدآباد قرار گرفته است، که راه دسترسی آن از طریق جاده تویسرکان به کنگاور و جاده فرعی روستاهای و لاشجرد و کنجوران علیا فراهم می باشد این منطقه از لحاظ پوشش گیاهی و تنوع گونه های گیاهی و مرتعی و منابع تغذیه ای وحوش بسیار غنی است و عمدتاً از نوع گون و بله گوش هستند و سایر گیاهان عبارتند از: گندمیان، علف باد بزنی، کاکوتی، علف گوسفند، فرفیون و…. شش رشته چشمه دائمی و یک سرآب در دل کوه منابع آب خان گرمز و آب شرب وحوش را جهت احداث آبشخور فراهم نموده است. با توجه به برخورداری این منطقه از شرایط و عوامل زیستی مناسب حیات وحش، از جمله: دور بودن از مسیر جاده اصلی، محصور بودن جبهه شمالی آن توسط رشته کوه الوند و منابع آب کافی، جمعیت جانوری قابل توجهی را در خود جای داده است و مهمترین زیستگاه کل و بز وحشی، قوچ و میش استان به شمار می رود سایر وحوش عمده موجود در این منطقه عبارتند از:
الف- پستانداران شامل: بز و پازن، گربه وحشی، کفتار، گورکن، سمور، گرگ معمولی، گرگ سیاه، روباه، خرگوش، شغال و سنجاب نقره ای.
ب- پرندگان بومی و مهاجر شامل: عقاب طلایی، کبک، تیهو، اکراس، کبوتر، غاز خاکستری، کوکره، اگرات، قرقی، باقرقره، کلاغ نوک سرخ، کلاغ نوک زرد، سینه سرخ و بالابان.
ج- پرندگان آبزی مهاجر مانند: خروس کولی، حواصیل خاکستری، لک لک، کله سبز، آنقوت، کشیم بزرگ و…. لازم به ذکر است که زمین شناسان، جغرافیدانان، علاقمندان طبیعت وحش و گردشگران می توانند با رعایت مقررات و ظوابط سازمان حفاظت محیط زیست این اکوسیستم را مورد بازدیدهای علمی، آموزشی و تفرجی قرار دهند.
