همه ما گاهی تجربه می‌کنیم که دست و پایمان خواب می‌رود. گاهی ممکن است روی صندلی سینما نشسته باشید یا روی تخت‌تان دراز کشیده باشید اما پس از مدتی، تا بدنتان را تکان می‌دهید، می‌بینید پایتان خواب رفته و گزگز شروع می‌شود. چرا؟ پزشکان می‌گویند همه چیز از اختلال در جریان خون اندام‌ مربوطه شروع می‌شود...

بدن انسان برخلاف حشرات از رگ‌های خونی تشکیل شده است. در درون رگ‌های خونی، مایعی غنی از مواد غذایی و اکسیژن در حال عبور است که از تمامی اندام‌ها، ارگان‌ها، بافت‌ها و سلول‌ها عبور می‌کند. برای آنکه این خون بتواند در بدن حرکت داشته باشد نیاز به یک پمپ داریم. قلب این کار را برای ما انجام می‌دهد. قلب اندامی ماهیچه‌ای با 4 دریچه است. 2 دریچه کوچک دهلیزی و 2 دریچه بزرگ بطن.

خون از بطن راست خارج می‌شود، به شش‌ها می‌رود، اکسیژن می‌گیرد و از دهلیز چپ واردبطن چپ می‌شود، بعدش از بطن چپ خارج شده و توسط رگ‌ها به تمامی بدن می‌رود و در نهایت دوباره از دهلیز راست به قلب وارد می‌شود.

به طور کلی می‌توان گفت جریان خون ما نیز به دو دسته خون سرخرگی و خون سیاهرگی تقسیم می‌شود که سرخرگ، خون غنی از اکسیژن را حمل می‌کند و سیاهرگ، خون فاقد اکسیژن را که از ارگان‌ها عبور کرده به قلب باز می‌گرداند. در جریان خون سرخرگی، فشارخون بالاست و حدود 110تا 140 میلی‌‌متر جیوه است. به همین علت رگ‌های سرخرگی ضخیم‌تر و مقاوم‌ترند. 15 درصد از کل خون بدن وارد مغز می‌شود. 10 درصدش سلول‌های قلبی را تغذیه می‌کند. 20 درصدش به دستگاه گوارش، 25 درصد به کلیه‌ها و باقی اندام‌های دیگر به جز کبد که تنها خون سیاهرگی وارد آن می‌شود، می‌رود.

در واقع، خون سرخرگی مثل سیلی خروشان و خون سیاهرگی مثل رودخانه‌ای آرام در حال حرکت در رگ‌هاست. به همین دلیل سیاهرگ‌ها نازک‌تر از سرخرگ‌ها هستند. حرکت خون در سیاهرگ‌ها کند است و مثل این است که قلب خون را با یک نی به آرامی بالا بکشد. برای اینکه تمامی این مسایل درست انجام ‌شوند، سیستم عصبی همانند یک دوربین یا رادار جزییات را زیر نظر دارد. سیستم عصبی ماموران خود را در تمامی ارگان‌ها قرار داده تا تمامی مسایل را مو به مو به فرمانده یعنی مغز ارسال کنند. سیستم عصبی همچنین مانند یک چراغ راهنمایی یا پلیس مراقب است تا جایی ترافیکی به وجود نیاید.

... و اما علت خواب‌رفتگی

وقتی در وضعیت بدی قرار می‌گیریم، مثلا بد می‌نشینیم یا بد می‌خوابیم، گاهی اوقات جریان خون از آنچه همیشه هست کندتر می‌شود. به همین علت، سیستم عصبی پیامی در این رابطه به مغز می‌فرستد و مغز کاری می‌کند که فرد در آن ناحیه احساس ناراحتی کند و مجبور به تکان خوردن شود. زمانی که جریان خون به حالت عادی بازمی‌گردد مجددا سیستم عصبی پیامی به مغز ارسال می‌کند اما در این میان شما دچار حس گزگز می‌شوید. این به دلیل پیام‌های متناقضی است که سیستم عصبی به مغز ارسال می‌کند: «وضعیت خوب است/وضعیت بد است.» وقتی جریان خون کاملا عادی شد، پیام ارسالی نیز تصحیح شده و اندام شما به حالت طبیعی باز می‌گردد.

وقتی سیستم عصبی به دام می‌افتد

گاهی این اتفاق برای سیستم عصبی می‌افتد و دلیل آن نیز فشرده شدن یک عصب است که اصطلاحا به آن سندرم تونل کارپال می‌گویند؛ فشردگی عصب میانی در انگشت شست می‌تواند سبب خواب رفتن یا دردناک شدن دست شود. در صورتی که خواب رفتگی دست و پا یا اندامی به دلیلی جز قرار گرفتن در یک وضعیت ثابت و بد باشد، می‌تواند هشداری در رابطه با مشکلات اساسی باشد و حتما باید برای بررسی آن به پزشک مراجعه کنید.