اخته سازی به از بین بردن امکان زاد و ولد از طریق برداشتن دستگاه تولید مثل جاندار گفته میشود. اخته کردن در حیوانات برای کنترل جمعیت و نژاد بکار رفته و مانع از تولید مثل آنها به این روش میشوند. این روش در گذشته در بسیاری از کشورها از جمله ایران برای بهره برداری بیشتر از بردگان خصوصا برای خدمت در اندرونی (حرمسرای) شاه و یا برای قطع نسل مخالفان سیاسی مورد استفاه قرار میگرفته و به شدت شایع بودهاست.
اشتباه رایجی بین عموم است که وازکتومی را نیز اخته کردن مینامند. اما وازکتومی یکی از روشهای دائمی پیشگیری از بارداری است و با اخته کردن که در گذشته انجام میشد تفاوت دارد. وازکتومی سبب از بین رفتن میل جنسی، قدرت جنسی و صفات ثانویه جنسی در فرد نمیشود.
از آنجا که اخته کردن مردان منجر به از بین رفتن بسیاری از خصوصیات مردانه میشود، این روش از دیرباز برای بهره کشی بیشتر و پیشگیری از اقدامات اعتراضی بردگان و استفاده از آنان در دربار صورت میگرفتهاست. اخته سازی بردگان در میان آشوریان و بابلیان و مصریان معمول بودهاست، و یونانیان از آنان، و رومیان از یونانیان، و اروپائیان از رومیان این شیوه را آموختند.
در دوران اسلامی نیز این کار در دربار خلفا و سلاطین رواج داشت. امین پسر هارون الرشید فرمان داد عدهای غلامان را بصورت زن و عدهای از کنیزان را بصورت مرد آرایش کنند.
در ایران از کلمه «خواجه» یا «خاجه» برای مردان اخته شده استفاده میشد اخته سازی اغلب در سنین کودکی پسران انجام میشد. با ایجاد و گسترش حرمسرا در ایران، استفاده از مردان اخته شده (خواجه) برای خدمت به زنان حرمسرا اهمیت بیشتری یافت، و این وضعیت تا پایان دوره قاجار ادامه داشت. گرچه خواجگان بعضا به پستهای مهمی نیز در دربار دست یافته و در تصمیمات شاه و وضعیت کشور اثر گذار بودهاند. همچنین از خواجگان گاه برای تربیت و نگهداری از ولیعهد نیز استفاده میشد.[?] زن و حرمسرا در دوران صفوی. در بسیاری از رقابتهای سیاسی نیز از اخته کردن پسران استفاده میشد.
اخته کردن پسران در تاریخ ایران سبب تنشهای فراوانی شد. آقا محمد خان قاجار (آغازگر سلسله قاجاریه) که دستور کور کردن مردان کرمان بجرم طرفداری از لطفعلی خان زند (پسر کریم خان زند)، شکنجه وحشیانه و قتل لطفعلی خان و بسیاری جنایات دیگر را صادر کرد، در دوران کودکی و در جریان رقابتهای سیاسی اخته شده بود. وی متقابلا پسر لطفعلی خان زند را اخته کرد.