بازدید امروز :48
بازدید دیروز :50
کل بازدید :407774
تعداد کل یاداشته ها : 1000
03/12/25
5:58 ص
زن، کنیز، و حرمسرا در ذهنیت مردان
پدیده‌ی حرمسرا و داشتن زنان متعدد، از دیرباز در تاریخ ایران وجود داشته‌است. در کتاب «حیات مردان» از «پلوتارک» در مورد حرمسرای «اردشیر دوم هخامنشی» نیز سخن به میان آمده‌است. «هردوت» از زنان زیبا و دلیر ایرانی، بسیار و به نیکی یاد می‌کند. در تاریخ باستان، داستان‌های فراوانی از مبارزات و رقابت‌های زنانه‌ی درون حرمسراهای عصر هخامنشی نقل شده‌است.
معروفترین پادشاه ساسانی که حرم‌خانه‌اش شهرت فراوان داشته، «خسرو پرویز» بوده است که حدود هزار زن در حرمسرای او زندگی می‌کرده‌اند. از زنان مشهور او، می‌توان به «شیرین» و «مریم»، دختر امپراتور روم اشاره کرد. این شیرین همان کسی است که نظامی، شرح حال دلدادگی‌های او را با خسرو پرویز پادشاه ساسانی است، زیر عنوان منظومه‌ی « خسرو و شیرین » آورده است.
البته پس از رواج اسلام در ایران، داشتن حرمسرا در میان خانواده‌های ثروتمند و رجال سرشناس نیز رایج گردید. حتی داشتن زنان عقدی و صیغه در میان مردم کوچه و بازار نیز چیزی غیر عادی نبوده‌است.
این نکته را باید یا‌دآور شد که داشتن زنان متعدد و نگاه داشتن آنان در حرمسرا، تنها در ایران متداول نبوده‌است. بلکه این سنت در کشورهای دیگر مشرق زمین از جمله ترکیه‌ی عثمانی و دربار هارون‌الرشید نیز رواج داشته است.
«خسرو معتضد»، یکی از نویسندگان کتاب «سیاست و حرمسرا، زن در عصر قاجار» در مقدمه‌ی کتاب می‌نویسد:
«انگیزه‌‌ی عمده‌ی نویسندگان این کتاب بیشتر پردازش و تشریح و تبیین علت عقب ماندن ایران از کاروان ترقی جهان به‌ویژه در قرن نوزدهم میلادی برابر با قرون سیزده و چهارده هجری قمری است. وقتی پادشاهی چون «فتحعلی‌شاه قاجار» سال‌ها وقت خود را در آن مقطع حساس تاریخی به خوش‌گذرانی و زمان‌سپاری بیهوده می‌گذراند وکلکسیون زنان در خانه‌ی خویش ترتیب می‌دهد، نیک پیداست که کشور را به حال خود رها می‌کند و اوقات زیادی برای رسیدگی به امور ملک و مردم برایش باقی نمی‌ماند.
انصاف دهیم زمانی که شاهی که در عین حال وظایف رییس مملکت، رییس دولت، قوه‌ی مقننه و حتی قضائیه را به شانه‌های ناتوان خود تلنبار کرده و خویشتن را اولی‌الامر هم می‌خواند، اینسان روزگار به بیهودگی و هوسرانی بگذراند و صاحب بیش از 200 فرزند شود، کجا توان و وقت پرداختن به امور مهم کشور را خواهد داشت و آیا نمی‌توان یکی از رازهای عقب‌ماندگی ایران در 200 سال اخیر را از همین گم‌کردن زمامدار در شبستان‌های حرمسرایش بازیافت؟!»
مجموعه برنامه‌هایی که زیر عنوان «حرمسرا» تهیه شده، آمیزه و تنظیمی است از کتاب‌ها و نوشته‌هایی همچون:
ـ سیاست و حرمسرا (زن در عصر قاجار)، که با همکاری دو نویسنده‌ی آن، «خسرو معتضد» و «نیلوفر کسری» فراهم آمده‌است.
ـ زنان نامدار تاریخ ایران (مهدعلیا، مادر ناصرا‌لدین شاه)، از «فریبرز بختیاری اصل»
ـ زن ایرانی به روایت سفرنامه‌نویسان فرنگی، از «میترا مهرآبادی
ـ زنان حرمسرای «ناصرا‌لدین شاه»، نوشته‌ی «دکتر ابوا‌لقاسم تفضلی»
ـ از «فروغ‌السلطنه» تا «انیس‌الدوله»، از «خسرو معتضد»
***
در این جا یاد آور می‌شوم که مجموعه‌ی برنامههای «حرمسرا» در 18 بخش و در فضای برنامههای رادیویی در سال 2003 میلادی تهیه شده‌است. اینک با برخی تغییرات در آغاز و پایان آن، یک بار دیگر برای دوستداران این‌گونه مطالب در اختیار آنان قرار می‌گیرد:
بخش اول، زن، کنیز، و حرمسرا در ذهنیت مردان.
بخش دوم، حرمسرای «آغامحمدخان» قاجار و شرح ویژگی‌های رفتاری او، از جمله جنون شکنجه و آزار.
بخش سوم، شرح لشکرکشی‌های «آغامحمدخان»، قتل عام مردم تفلیس، نابودی و غارت گرجستان.
بخش چهارم، حرمسرای هزار نفره‌ی «فتحعلی شاه» قاجار و سوگلی او «طاووس» خانم.
بخش پنجم، طاووس خانم و عاقبت او، تهران قدیم.
بخش ششم، «سنبل خانم»، قربانی جنون شاهان قاجار و در عین حال سوگلی شاه، طغیان حرمسرا.
بخش هفتم، دنیای درون حرمسرا و شرح مسابقه‌ی نرم تنان و زیبارویان در حضور شاه.
بخش هشتم، داستان دل‌باختن شاه قاجار در خلال مسابقه‌ی «نرم‌تنان» به جمیله، دخترک فقیر.
بخش نهم، شرایط محیطی ـ زیستی زنان حرمسرای قاجار.
بخش دهم، سرگرمی‌ها و تفریحات گوناگون زنان حرم.
بخش یازدهم، «مهدعلیا» یکی از قدرتمندترین زنان عصر قاجار.
بخش دوازدهم، موقعیت زنان دوره‌ی قاجار در خانه و جامعه.
بخش سیزدهم، معرفی چند تن از زنان شاعر حرمسرای قاجار و در بیرون از زحرم،«قرة‌العین».
بخش چهاردهم، زنان هنرمند، شاعر، ترقیخواه در دوره‌ی قاجار و مشروطیت.
بخش پانزدهم، نهضت مشروطیت و شاعران زن ایرانی.
بخش شانزدهم، انجمن‌ها و جمعیت‌های زنان مبارز در دوره‌ی مشروطیت.
بخش هفدهم، نقش زنان در آموزش و پرورش در عصر قاجار.
بخش هیجدهم، فعالیت زنان در تشکیل روزنامه و مطبوعات.
بخش نوزدهم، بخشی از «خاطرات تاج‌السلطنه».
***
