عرقیات گیاهی حاصل تقطیر اسانس گیاهان در آب هستند و البته ممکن است از هر قسمتی از گیاه، از ریشه و پوست گرفته تا گلبرگ، تهیه شوند؛ مثلاً عرق زیره از دانه آن به دست می‌آید، عرق دارچین از پوست آن و عرق نعناع از برگ‌اش. گلاب هم حاصل گلبرگ است. برای اینکه بیشتر با خصوصیات عرقیات گیاهی و چگونگی نگهداری از آنها آشنا شویم، گفتگویی داشته‌ایم با دکتر محمدحسین صالحی سورمقی، متخصص گیاهان دارویی....

سلامت: آقای دکتر! آیا تاریخ انقضایی برای عرقیات گیاهی وجود دارد؟ یعنی می‌خواهم بدانم مراکز تولید این محصولات، موظف‌اند روی آنها تاریخ تولید و مصرف بزنند یا نه؟

بله؛ البته تاریخ انقضای عرقیات گیاهی ارتباط مستقیمی با شرایط تهیه و تولید آنها دارد. اگر این محصولات در شرایط استاندارد و محل مناسبی تهیه نشوند، احتمال فسادشان خیلی بالا می‌رود و اصولاً ما نمی‌توانیم برای کالاهای غیراستاندارد، تاریخ انقضایی را در نظر بگیریم اما اگر یک عرق گیاهی در شرایط استاندارد و استریل کارخانه ­ای تولید شده باشد، حتماً دارای تاریخ تولید و مصرفی است که مصرف­کنندگان می‌توانند به آن اطمینان کنند. ناگفته نماند که روی بسته­‌بندی عرقیات گیاهی هم باید مثل سایر کالاهای غذایی، اسم، آدرس کارخانه، شماره پروانه ساخت و مهر استاندارد درج شده باشد تا بتوان آن را کالایی سالم و ایمن برای افراد جامعه به شمار آورد. به طور کلی، بنده خرید عرقیات گیاهی غیراستاندارد را به مردم پیشنهاد نمی­‌کنم.

سلامت: چگونه می‌توان یک عرق گیاهی اصل را از نوع تقلبی‌­اش تشخیص داد؟

ببینید؛ در بحث عرقیات، اصل و تقلبی بودن آنها مطرح نیست زیرا استاندارد خاصی برای بعضی از آنها تعریف نشده. چیزی که بین تولیدکنندگان مختلف، متفاوت است؛ میزان گیاهی است که آنها برای تهیه عرقیات از آن استفاده می‌کنند. اگر مقدار گیاه به کار رفته و اسانس عرق گیاهی از یک حدی کمتر باشد، محصول تأثیر درمانی نخواهد داشت و مثل این است که فرد دارد آب می­‌خورد؛ یعنی خوردن آن نه نفعی را برایش در پی دارد، نه ضرری! اما مسأله آلودگی در عرقیاتی که به صورت غیر استریل و غیر استاندارد تهیه می­‌شوند، همیشه مطرح بوده و هست. رنگ عرق سالم و استریل باید شفاف و زلال باشد و این شفافیت نباید حتی بعد از یک سال از بین برود. پس اگر رنگ عرق گیاهی شما بعد از یکی دو ماه کدر شد یا عرق بعد از مدتی در ظرف‌اش رسوب کرد، مطمئن باشید که فروشنده به شما کالای سالمی را نفروخته و برای پیشگیری از بیماری یا مسمومیت­‌های احتمالی، بلافاصله محصول غیر بهداشتی­‌تان را دور بریزید. فراموش نکنید که کدورت، مهم‌­ترین نشانه آلودگی است و کدورت در عرقیات سالم جایی ندارد.

سلامت: معمولا عرقیات گیاهی را در یخچال نگهداری می‌کنند؛ در صورتی که مغازه‌­داران، آنها را در قفسه­‌های بیرون از یخچال قرار می‌دهند. نگهداری این محصولات در یخچال لزومی دارد؟

خب؛ عرقیات، حاصل اسانس گیاهان مربوطه هستند و اسانس‌­ها هم نسبت به نور، هوا و گرما حساسیت دارند. در نتیجه، بهتر است ما آنها را در محیطی به دور از هوا، گرما، نور مستقیم آفتاب و حتی در ظروف رنگی قرار دهیم. نگهداری عرقیات در شرایطی غیر از آنچه ذکر شد، باعث تخریب سریع‌­تر کالای مصرفی ما می‌شود؛ یعنی هرچه محصول ما بیشتر در معرض نور و گرما قرار بگیرد، زودتر فاسد می‌شود. در یخچال، حرارت، پایین است و نور نسبتاً کمی هم به خوراکی‌های درون آن می­‌رسد و به همین دلیل نگهداری عرقیات گیاهی در یخچال می‌تواند سبب حفظ سلامت آنها برای مدت طولانی­‌تری شود؛ البته اگر نکات مربوط به نگهداری آنها رعایت شود.

سلامت: منظورتان چه نکاتی است؟

اینکه ما عرق گیاهی­‌مان را در یک بطری شیشه‌ای ترجیحاً تیره‌­رنگ قرار دهیم و هر وقت نصف ظرف نوشیدنی­‌مان خالی شد، بقیه آن را برای جلوگیری از اکسید و تخریب شدن در ظرف کوچک‌تری بریزیم و پس از هربار استفاده، درب آن را خوب ببندیم. اگر بطری شیشه‌ای تیره‌‌رنگ دم‌دست‌تان نیست، می‌توانید همین شیشه­‌های معمولی را با ورق­ه نازک آلومینیومی بپوشانید تا نور کمتری به محصول‌تان برسد.

سلامت: ولی بیشتر عرقیات گیاهی در بطری‌های پلاستیکی با رنگ شفاف عرضه می‌­شوند. این نمی‌تواند تأثیری روی سلامت‌شان بگذارد؟

قرار دادن و عرضه این‌گونه کالاها در بسته‌بندی‌های شیشه‌­ای نه برای تولیدکننده و مصرف­‌کننده مقرون به صرفه است و صرفه اقتصادی دارد و نه حمل و نقل‌­اش کار ساده‌­ای است. به همین جهت، ما نمی‌توانیم تولیدکنندگان را وادار به استفاده از بطری­‌های شیشه­‌ای کنیم اما می‌توانیم به مصرف‌­کننده بگوییم که اگر عرقیات گیاهی را در بطری­‌های پلاستیکی با رنگ شفاف می­ خرید، پس از مراجعه به منزل حتماً آنها را درون یک بطری شیشه‌ای با رنگ تیره یا ظرف آلومینیومی بریزید و درب آن را محکم ببندید.

سلامت: این همه اصرار شما برای استفاده نکردن از بطری­‌های پلاستیکی هنگام نگهداری از عرقیات گیاهی برای چیست؟

ببینید؛ خیلی از عرقیات یا اسانس­‌ها روی پلاستیک تأثیر می‌­گذارند و خیلی از آنها هم از پلاستیک تأثیر می‌گیرند. به همین خاطر است که متخصصان می‌­گویند بدترین ظروف برای نگهداری داروها، ظروف پلاستیکی هستند. در مقایسه با ظروف پلاستیکی، ظروف شیشه‌­ای جزو بهترین محصولات برای نگهداری انواع داروها و حتی مواد خوراکی به شمار می‌­روند چون میزان خورندگی آنها نسبت به پلاستیک، بسیار پایین‌تر است. علت اصرار من به استفاده از ظروف شیشه­‌ای برای نگهداری از عرقیات هم همین است. البته همان‌طور که گفتم، ظرف‌های آلومینیومی هم می‌توانند برای این کار، مناسب باشند.

سلامت: بالاخره ما باید هنگام خرید عرقیات گیاهی که در بطری­‌های پلاستیکی ریخته شده‌اند، نگران باشیم یا نه؟
خب، یک دسته از پلاستیک‌ها وجود دارند که استفاده از آنها برای نگهداری و قرار دادن مواد‌غذایی و دارویی مجاز است اما این نوع پلاستیک­ ها معدود و مشخص‌اند و پروانه ساخت و مهر استاندارد هم دارند؛ مثل رنگ‌های غذایی که تعدادی از آنها مجاز و استفاده از آنها در خوراکی­‌های مختلف بلامانع است و برخی از آنها هم سرطان­‌زا هستند و فقط باید به صورت صنعتی مصرف شوند. حالا اگر عرقیات گیاهی در کارخانه‌های معتبر تهیه شده باشند و مسوول کارخانه هم به اصول اخلاقی پایبند و نگران سلامت مردم باشد، قطعاً از بطری­‌های پلاستیکی استاندارد برای نگهداری عرقیات گیاهی در آن واحد استفاده می‌شود و جای نگرانی برای مصرف­­‌کننده باقی نمی‌ماند اما همان‌طور که قبلاً گفتم، اگر دغدغه سلامت خودتان و کالایی که می‌خواهید مصرف کنید را دارید، بهتر است به محض اینکه امکا‌ن‌اش برای‌تان به وجود آمد، عرق گیاهی مورد­ نظرتان را داخل بطری­‌های شیشه‌­ای بریزید و درون یخچال نگهداری کنید چون عرقیات، اسانس دارند و ممکن است در صورت تماس طولانی‌مدت با پلاستیک دچار تغییر بافت شوند.