جامعه زنان، جامعه پیچیده‌ای است. نقش‌هایی که زنان در طول زندگی خود دارند از نقش‌های مردان پیچیده‌تر و حساس‌تر و شاید مهم‌تر باشد. به همین دلیل هر عاملی که مربوط به این جامعه می‌شود، اهمیت ویژه و خاص خودش را خواهد داشت...

 اعتیاد هم از این امر مستثنا نیست و گرفتاری این جامعه به اعتیاد، معضلات و مشکل‌‌های مربوط به خود را ایجاد خواهد کرد. اعتیاد در زنان از جهت علل اعتیاد، شیوع، سیر بیماری، پاسخ به درمان و تاثیر بر جامعه اختلاف بارز آماری با مردان دارد. اینها بخشی از پاسخ‌‌ دکتر پونه کیمیاقلم، روان‌پزشک و درمانگر اعتیاد، به سوال من است؛ اینکه آیا اعتیاد در زنان آنقدر ویژگی‌های منحصر به فرد دارد که به آن به عنوان یک موضوع مستقل نگاه کنیم؟ ادامه این گفتگو را باهم می‌خوانیم.

سلامت: در مقام مقایسه، شما اعتیاد زنان را خطرناک‌تر می‌دانید یا اعتیاد مردان را؟

آسیب‌های اعتیاد زنان را باید به 2 دسته تقسیم‌ کرد. آسیب اول به خود فرد و دیگری به شبکه اطراف و جامعه فرد مبتلا برمی‌گردد. اعتیاد در زنان برای خود فرد بسیار مخرب‌تر از اعتیاد مردان است. زن مصرف‌کننده در فرهنگ ما به راحتی از خانواده و دوستانش طرد می‌شود . علاوه بر این، زنان با توجه به مشکل درآمد و توانایی برای به دست آوردن مواد مخدر از راه‌های دیگر گاهی تن به کارهای ضداخلاقی می‌دهند و به راحتی مورد استفاده سودجویان قرار می‌گیرند که مسلما این باعث افزایش تخریب آنها می‌شود و برگشت آنها به زندگی سالم را سخت‌تر می‌کند.

سلامت: آیا اعتیاد می‌تواند جنبه‌های عاطفی زندگی یک زن را هم تحت‌الشعاع قرار بدهد؟

بله؛ زن به عنوان نگهدار کانون خانواده و مسوول اصلی تربیت فرزند، وظیفه مهمی را در انسجام خانواده دارد. زندگی خانوادگی این افراد معمولا آشفته و گسیخته است. طلاق در این خانواده‌ها شایع‌تر است. زنان مصرف‌کننده معمولا مادران قابلی نیستند یا اینکه توانایی‌های خود را به مرور زمان از دست می‌دهند. فرزندان در معرض مشکلات روحی و سوء رفتارهای مختلف هستند.

زنان مبتلای باردار نیز درمعرض خطراتی برای خود و فرزندشان هستند. با توجه به این نکات به نظر می‌رسد که اعتیاد یک زن به مراتب بیشتر از مرد می‌تواند آسیب‌رسان باشد و نیازمند توجه ویژه‌ای است.

سلامت: آماری وجود دارد که وضعیت اعتیاد زنان را در کشور بیان کند؟

آمار دقیقی از میزان جمعیت زنان معتاد در کشور وجود ندارد اما براساس برخی پژوهش‌ها، 9/6 درصد از معتادان کشور را زنان تشکیل می‌دهند. وزارت بهداشت نیز در آمار خودش در مورد زنان معتاد از رقم 1 زن معتاد به ازای 8 مرد معتاد گزارش می‌دهد. برخی گزارش‌ها هم بر این امر تاکید دارد که در مقابل هر 100 مرد معتاد 7 زن معتاد در کشور وجود دارد. به‌طورکلی، با توجه به آمارهای گوناگون ارایه‌شده، هرچند غیر دقیق، می‌توان جمعیت زنان معتاد به مواد را در کشور بین 100 تا 150 هزار نفر (یعنی 6/0 تا 8/0 درصد) تخمین زد. بدیهی است رقم واقعی مصرف‌کنندگان مواد اپیوییدی (شبه‌تریاک) بسیار بالاتر است. میزان مصرف هرویین در معتادان زن در حد نگران‌کننده‌ای است و تعداد زنان مصرف‌کننده مواد تزریقی در کشور 4 تا 9 هزار نفر تخمین زده می‌شود. به‌نظر می‌رسد مصرف حشیش در جمعیت عمومی زنان بالغ، شایع نباشد. با وجود این آمار و اطلاعات پراکنده و مقدماتی، دیگر نمی‌توان به راحتی گفت جمعیت‌اندکی از زنان گرفتار مواد مخدر و پیامدهای آن هستند.

سلامت: تا یک دهه قبل شاید کمتر در بخش‌های زنان و زایمان به زنان بارداری برمی‌خوردیم که معتاد باشند اما امروزه تقریبا در بخش زنان و زایمان مراکز درمانی می‌توان چند مورد این‌چنینی یافت. چرا به اینجا رسیده‌ایم و چگونه باید آسیب‌های این مساله را کاهش دهیم؟

در مورد اعتیاد و بارداری باید توضیح بیشتری داده شود. با توجه به الگوی رایجی که ذکر شد و اینکه اکثر زنان معتاد، متاهل‌اند و عمدتا در سنین باروری هستند، توجه به این موضوع از اهمیت خاصی برخوردار است. این افراد برای جلوگیری از قضاوت دیگران و حتی پزشکان، روی خود مساله اعتیاد سرپوش می‌گذارند و این مساله می‌تواند مشکلات خاصی را در دوره بارداری، زایمان و بعد از زایمان برای خود فرد، جنین و پزشک معالج ایجاد کند. در دوران بارداری، مصرف مواد مخدر می‌تواند باعث سقط جنین، عدم رشد مناسب جنین، مسمومیت بارداری، جدا شدن زود‌رس جفت و زایمان زود‌رس شود. با توجه به اینکه نوزاد طی بارداری با مواد مخدر مواجه بوده است و متاسفانه بدن وی با میزانی از مواد مخدر تطبیق یافته است بعد از زایمان و جدا شدن از منبع دریافت ماده نوزاد دچار علایمی می‌شود که بعضا این علایم می‌تواند باعث آزار و آسیب به نوزاد شود. با توجه به این مسایل، مادران محترم باید توجه داشته باشند که پزشک می‌تواند بدون قضاوت در مورد اعتیاد آنها و نگه داشتن اسرار بیمار به طی کردن بارداری مناسب کمک کند.

سلامت: اگر زن معتادی باردار شود، از کی باید برای ترک اعتیاد اقدام کند؟

ببینید؛ در دوران بارداری به هیچ وجه توصیه به ترک و پرهیز ناگهانی از مواد مخدر نمی‌شود. بیمار باید تحت درمان جایگزین با داروهای مقلد مانند متادون (البته زیر نظر پزشک متخصص) قرار بگیرد و طبق دوز تجویزشده، دارویش را مصرف کند تا عوارض را کاهش دهد. باید توجه کنیم برخلاف باور عوام در مورد مصرف داروهای شیمیایی و تاثیر آن بر نوزاد، مصرف متادون هیچ‌گونه عوارض شناخته شده‌ای برنوزاد ندارد. بعد از زایمان نیز برای جلوگیری از عوارض ترک، نوزاد باید تحت درمان‌های مناسب و خاصی قرار گیرد.

سلامت: الگوی اعتیاد زنان در کشور ما چگونه است و چه تفاوتی با الگوی رایج جهانی دارد؟

به‌طورکلی، در جوامعی که در فرهنگ وقوانین آنها تفاوت بین زن و مرد کمتر دیده می‌شود، در الگوی مصرف مواد نیز تفاوت چندانی مشاهده نمی شود. در ایران، قضیه تا حدودی متفاوت است. زنان در کشور ما با نگرش خاصی وارد زندگی خانوادگی می‌شوند. در جامعه سنتی مرد محور خانواده است و زن باید پیرو او باشد و محیط خانه را برای آرامش او آماده سازد. در هنگام مصرف مرد، شاید خیلی از زنان حس کنند که حق اظهارنظر و برخورد جدی با همسر را ندارند. زنانی هم که از این وضعیت ناراحت هستند، تنها شکایت و گله خود را به طور مختصر ابراز می‌دارند و تمام تلاش خود را در جهت کمک به ترک همسر به کار می‌برند و معمولا مساله اعتیاد همسر تنها در محیط خانه محفوظ نگه داشته می‌شود و جدایی از همسر، انتخاب اول نیست. زندگی با فرد معتاد، ناآگاهانه زن را در معرض اعتیاد قرار می‌دهد. مصرف‌کنندگان برای جلوگیری از شکایت‌های همسران خود، آنها را در اعتیاد خود شریک می‌سازند یا اینکه مواجهه با مواد مخدر به‌طور مزمن، زنان را به مواد وابسته می‌سازد. الگوی مصرف مواد مخدر در کشور ما زن متاهلی است که همراه با همسر معتادش مصرف می‌کند. متاسفانه پیش‌آگهی ترک این زنان نیز بدون ترک همسرانشان اصلا خوب نیست.