مثانه اندامی است که ادرار تولید شده در کلیه‌ها را جمع‌آوری می‌کند و برای دفع به پیشابراه می‌فرستد. مثانه اندامی عضلانی، توخالی و قابل‌اتساع است که روی کف لگن قرار دارد. ادرار از راه حالب‌ها (میزنای) وارد مثانه و توسط پیشابراه از مثانه خارج می‌شود....

 در مردان، کف مثانه میان راست‌روده و محل اتصال 2 استخوان عانه یا پوبیس در جلوی لگن (سمفیز پوبیس) قرار می‌گیرد. مثانه بالاتر از پروستات قرار دارد و ‌ یک فضای خالی به نام حفره پشت مثانه (رترووزیکال)، آن را راست‌روده جدا می‌کند. در زنان، مثانه در زیر رحم و جلوی واژن قرار دارد و حفره مثانه‌ای‌رحمی، آن را از رحم جدا می‌کند. مثانه در نوزادان و کودکان کم‌سن، حتی هنگامی که خالی است، بالاتر و درون شکم قرار می‌گیرد.

سـاختـمـان مـثـانـه

عضله دتروسور، لایه‌ای از دیواره مثانه را تشکیل می‌دهد و از فیبرهای عضلانی صاف ساخته شده که به صورت نوارهای مارپیچی، افقی، و دایره‌ای قرار می‌گیرند. هنگامی که دیواره مثانه به علت وارد شدن ادرار کشیده می‌شود،‌ پیام عصبی حاصل به دستگاه عصبی پاراسمپاتیک (بخشی از دستگاه عصبی خودکار) باعث می‌شود که فرمان انقباض عضله دتروسور صادر شود. انقباض این عضله باعث خروج ادرار از پیشابراه می‌شود. برای اینکه ادرار از مثانه خارج شود، باید 2 دریچه یا اسفنکتر باز شوند؛ یکی اسفنکتر داخلی که تحت کنترل دستگاه عصبی خودمختار است و دیگری اسفنکتر خارجی که به طور ارادی باز و بسته می‌شود. مشکلاتی که در عضلات این دریچه‌ها به وجود می‌آید ممکن است به بی‌اختیاری ادراری منجر شود. اگر میزان ادرار به صددرصد ظرفیت مثانه برسد، عضله ارادی مثانه حالت غیرارادی پیدا می‌کند و ادرار فورا به خارج سرریز می‌کند. مثانه معمولا 300 تا 350 میلی‌لیتر ادرار را در خود نگهداری می‌کند؛ مثانه یک فرد بزرگسال می‌تواند حداکثر تا 500 میلی‌لیتر ادرار را در خود نگه دارد که 15 برابر حجم خالی آن است. برخی از متخصصان هم می‌گویند مثانه تا یک لیتر ادرار را می‌تواند در خود جای دهد اما این میزان از فردی به فرد دیگر متفاوت است. هنگامی که ادرار تجمع پیدا می‌کند، چین‌های پوشش درونی آن صاف و دیواره مثانه با کشیده‌شدن آن نازک می‌شود، مثانه امکان پیدا می‌کند تا مقدار بیشتری ادرار را درون خود نگه دارد. میل به ادرار کردن معمولا هنگامی شروع می‌شود که حجم ادرار آن به حدود 125 درصد حجم کاری مثانه برسد. در این مرحله در صورتی که فرد بخواهد، می‌تواند به آسانی در مقابل میل به ادرار کردن مقاومت کند. با ادامه پر شدن مثانه، میل به ادرار کردن قوی‌تر می‌شود و نادیده‌گرفتن آن سخت‌تر می‌شود نهایتا مثانه تا حدی پر می‌شود که میل به ادرار کردن مقاومت‌ناپذیر می‌شود و فرد دیگر نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد. پوشش داخلی مثانه از نوع «اپی‌تلیوم ترانزیشنال» است که ترشحات مخاطی تولید نمی‌کند. فوندوس مثانه در قاعده آن قرار دارد و به وسیله دیواره خلفی مثانه ساخته شده است. صفاق در بالای فوندوس قرار می‌گیرد.

بیـمـاری‌‌هـای مثـانــه

بسیاری از بیماری‌ها ممکن است بر کارکرد مثانه اثر بگذارند از بیماری‌های شایع مثانه می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• عفونت مثانه: عفونت ادراری ممکن است مثانه را نیز گرفتار کند و باعث ایجاد سیستیت (التهاب مثانه) شود. دستگاه ادراری شامل کلیه‌ها، مثانه و پیشابراه می‌شود. عفونت مجاری اداری دومین عفونت شایع در بدن است. علایم عفونت ادراری در مثانه شامل درد یا سوزش هنگام ادرار کردن، تب، خستگی یا احساس بیماری، میل فوری و مکرر به ادرار کردن، احساس فشار در قسمت پایین شکم، بوی نامطبوع یا ظاهر کدر یا خونی ادرار و گاهی تهوع و کمردرد است.

• بی‌اختیاری ادراری: بی‌اختیاری ادراری به معنای از دست‌رفتن کنترل مثانه به وسیله فرد است. علایم بی‌اختیاری ممکن است از نشت خفیف ادرار تا خیس شدن غیرقابل کنترل متفاوت باشد. بی‌اختیاری ادراری ممکن است در هر سنی رخ دهد اما در سنین بالا شایع‌‌تر است. اغلب موارد اشکال در کنترل مثانه هنگامی رخ می‌دهد که عضلات بیش از حد ضعیف یا بیش از حد فعال هستند. اگر عضلاتی که منفذ مثانه را بسته نگه می‌دارند ضعیف شوند، ممکن است فرد هنگام عطسه کردن،‌ خندیدن یا بلند کردن اشیای سنگین که فشار داخل شکمی را بالا می‌برند، دچار نشت ادرار شود. در مقابل اگر عضلات بیش از حد فعال باشند، ممکن است میل شدید به ادرار کردن هنگامی فرد را به توالت بکشاند که ادرار چندانی در مثانه وجود ندارد. این نوع بی‌اختیاری را بی‌اختیاری فوریتی یا مثانه بیش‌فعال می‌نامند. به جز اینها مشکلات پروستات یا آسیب‌های عصبی نیز می‌تواند باعث بی‌اختیاری ادراری شود. بی‌اختیاری ادراری بر حسب علت، انواع مختلفی دارد:

الف: بی‌اختیاری استرسی یا فشاری: این بی‌اختیاری، ناشی از قدرت ناکافی عضلات کف لگن است که مثانه روی آنها قرار دارد.‌

ب: بی‌اختیاری فوریتی: این بی‌اختیاری، ناشی از خارج‌شدن بی‌اختیار ادرار است که بدون دلیل مشخصی با احساس ناگهانی میل شدید به ادرار کردن رخ می‌دهد.

ج: بی‌اختیاری سرریزی: در این نوع بی‌اختیاری، افراد نمی‌توانند مانع جریان مداوم ادرار از مثانه‌شان به خارج شوند یا جریان ادرار از مثانه‌شان پس از رفتن به توالت برای مدتی ادامه پیدا می‌کند ‌و گویی مثانه آنها مانند ظرفی است که به‌طور مداوم مایع از آن سرریز می‌کند. بی‌اختیاری ادرار در سالمندان ناشایع نیست و ممکن است مخلوطی از انواع بی‌اختیاری ادراری در آنها مشاهده شود. بی‌اختیاری ادراری در سالمندان ممکن است با حبس شدن ادرار در مثانه هم همراه شود. در این صورت نیاز به استفاده از شیوه‌های درمانی متعدد به صورت مرحله به مرحله است. این درمان‌ها ممکن است شامل ورزش‌های ساده برای تقویت عضلات کف لگن،‌ تجویز داروها، تجویز وسایل مخصوص به وسیله پزشک یا جراحی باشد.

• سیستیت انترستیسیل (التهاب بینابینی مثانه): سیستیت بینابینی یا التهاب بینابینی مثانه یک مشکل مزمن است که در آن، دیواره مثانه ملتهب و تحریک می‌شود و ‌ در نتیجه فرد مجبور می‌شود به طور مکرر ادرار کند و ادرار کردنش دردناک است. یک عارضه شایع مثانه است که باعث ناراحتی یا درد در مثانه و شکم می‌شود. این عارضه در زنان شایع‌‌تر از مردان است. علایم این عارضه از بیماری به بیمار دیگر متفاوت است. برخی از مبتلایان دچار احساس فوریت ادراری یا نیاز مکرر به ادرار کردن می‌شوند. علایم زنان معمولا حین دوره قاعدگی ماهانه بدتر می‌شود. همچنین ممکن است فرد هنگام آمیزش جنسی احساس درد کند. بسیاری از دانشمندان معتقدند که این عارضه در واقع ناشی از بیماری‌های متعدد است. بنابراین به جای اصطلاح «سیستیت انترستیسیل» از اصطلاح «نشانگان درد ادراری» استفاده می‌کنند که به معنای درد هنگام ادرار کردن است که نمی‌توان علتی برای آن یافت. آزمایش خاصی وجود ندارد که بتوان با آن قطعا تشخیص داد که فرد به این نشانگان مبتلا است. تشخیص این نشانگان معمول با رد کردن سایر علل احتمالی ایجادکننده علایم داده می‌شود. علاج قطعی هم برای این عارضه وجود ندارد اما با درمان‌هایی می‌‌‌‌توان درد و سایر علایم بیماران را تسکین داد. از جمله این درمان‌ها بادکردن یا متسع کردن مثانه، شستن درون مثانه با محلول‌های دارویی،‌ استفاده از داروهای خوراکی و در موارد نادری، جراحی است.

• سرطان مثانه: سرطان مثانه یکی از سرطان‌های نسبتا شایع است که در پوشش درونی مثانه رخ می‌دهد. علایم سرطان مثانه شامل ظاهر شدن خون در ادرار، میل مکرر به ادرار کردن و کمر درد است. سیگار کشیدن عامل خطرساز اصلی برای سرطان مثانه است. قرارگیری در معرض مواد شیمیایی معینی در محل کار هم باعث افزایش ابتلا به این بیماری می‌‌شود. افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری دارند، در سنین بالاتر هستند،‌ سفیدپوست و مرد هستند، بیشتر در معرض خطر این بیماری هستند. درمان سرطان مثانه شامل جراحی،‌ پرتوتابی،‌ شیمی‌درمانی و درمان‌های زیستی است. درمان‌های زیستی یا ایمنی‌درمانی در سرطان مثانه توانایی بدن را برای مقابله با سرطان تقویت می‌کند.

مثانه مصنوعی

مثانه مصنوعی اندامی صناعی است که برای جایگزینی مثانه بیماران به کار می‌رود. دانشمندان در سال 1999 میلادی اعلام کردند که مثانه رشدداده‌شده در آزمایشگاه را به طور موفقیت‌آمیزی به سگ‌ها پیوند زده‌اند. این مثانه‌های مصنوعی برای تقریبا یک سال در این سگ‌ها کار کردند. در سال 2000 یک شیوه جدید برای ساختن مثانه مصنوعی برای انسان‌ها ایجاد شد. در این شیوه بخشی از روده کوچک بیمار (معمولا 85 تا 100 سانتی‌متر) به‌صورت یک مثانه جدید برای بیمار در می‌آمد.

بیمارانی که از بافت روده‌ای برای ترمیم مثانه‌شان استفاده می‌شد، دچار عوارض جانبی ناخوشایندی می‌شدند؛‌ از جمله بازجذب مواد شیمیایی که باید از طریق ادرار دفع می‌شد.

برای اولین بار در سال 2006 گروهی از زیست‌شناسان در دانشکده پزشکی دانشگاه ویک فارست در آمریکا به سرپرستی پروفسور آنتونی آتالا اعلام کردند برای اولین بار یک مثانه را در آزمایشگاه رشد داده‌اند و آن را به یک انسان پیوند زده‌اند. 7 نفر در سنین 4تا19 سال، این پیوندها را دریافت کردند. این مثانه از نمونه کوچکی از بافت مثانه خود این بیماران رشد داده شده بود و بنابراین خطر رد پیوند وجود نداشت.

برای انجام این عمل، ابتدا از بیمار سی‌تی‌اسکن به عمل می‌آید تا شکل مثانه‌ای که باید ساخته شود،‌ تعیین شود. بعد، نمونه بافتی از مثانه بیمار برداشته می‌شود. این سلول‌ها در آزمایشگاه رشد داده می‌شوند (این دوره معمولا 7 تا 8 هفته طول می‌‌کشد) و بعد، لایه‌های سلولی بر روی یک «چارچوب» ساخته‌شده از مواد زیستی که پس از قرار گرفتن در بدن تجزیه می‌شوند، به صورتی قرار داده می‌شوند که به شکل مثانه مورد نیاز در آیند. نهایتا عمل پیوند انجام می‌شود. در طول زمان چارچوب ساخته‌شده از مواد زیستی تجزیه می‌شود و سلول‌های مثانه در شکل مورد نظر باقی می‌مانند.